Сімвалічнасць даты падкрэсліла Таццяна Пячончык, кіраўніца Цэнтра інфармацыі аб правах чалавека (Украіна): менавіта 20 лютага 2014 года на Майдане адбылося кровапралітнае сутыкненне паўстанцаў і міліцыі, якое стала пераломным момантам супрацьстаяння. І гэты ж дзень паклаў пачатак расейскай агрэсіі супраць Украіны: на паўвыспе Крым у гэтыя дні упершыню з’явіліся вайскоўцы без апазнавальных знакаў.
Таццяна Равяка, удзельніца місіі і мадэратар сустрэчы, патлумачыла, чаму справаздача аб паездцы мае такую назву – “Разбіць сцяну маўчання”: за пяць гадоў анэксіі Крым нібыта ператварыўся з паўвыспы ў выспу, стаў ізаляванай зонай. Адтуль амаль не выходзіць верыфікаваная інфармацыя; там не працуюць міжнародныя механізмы; у Крым няма доступу маніторынгавай місіі ААН, АБСЕ; – і адначасова крымскае пытанне паступова знікае з павесткі дня ў свеце.
Гэтую сцяну маўчання і намагаюцца разбурыць міжнародныя праваабарончыя арганізацыі, сярод якіх – Фонд Дамоў правоў чалавека, які скіраваў міжнародную місію ў Крым у верасні 2018 года.
Місія Фонда дамоў правоў чалавека адрознівалася ад падобнага кшталту паездак, якія ладзілі іншыя праваабаронцы, тым, што адкрыта дэкларавала праваабарончыя задачы – назвала такую мэту паездкі памежнікам расейскага боку. На мяжы праваабаронцаў спачатку затрымалі, аднак потым прапусцілі. Не вядома, які фактар адыграў вырашальную ролю, аднак місія патрапіла ў Крым легальна.
Удзельнік місіі ад Беларускага дома правоў чалавека Алег Мацкевіч падкрэсліў, што паездка была важная для яго не толькі як для праваабаронцы, але і як для беларуса. Па ягоным меркаванні, Крым – узор таго, у што можа ператварыцца Беларусь пры падобных падзеях: у месца дыслакацыі вайсковых баз; у зону, дзе людзі пазбаўлены магчымасцяў абараняць свае правы; ім фактычна забаронена ідэнтыфікаваць сябе украінцамі.
Кірыл Якімаў, удзельнік місіі ад Чарнігаўскага дома правоў чалавека, расказаў, што падчас чатырох дзён місіі атрымалася правесці 20 сустрэчаў і пагутарыць з паўсотняй чалавек. Усе інтэрвію былі складаныя эмацыйна, бо размаўляць даводзіцца з ахвярамі парушэння правоў. У справаздачы, за рэдкімі выключэннямі, не згадваюцца прозвішы апытаных – каб не паставіць людзей пад пагрозу апублічваннем іх інтэрвію.
Чаму “замаўчаў” Крым?
Праваабаронцы распавялі, што адным з першых дзеянняў вайскоўцаў у Крыме были захоп тэлебачання і зачыстка інфармацыйнай прасторы. За першы год акупацыі большасць прафесійных журналістаў былі змушаныя выехаць з Крыма або змянілі прафесію, бо ім пагражала небяспека, калі б яны працягнулі працаваць: “Спосабы прыціскання свабоды слова – варварсскія; пакаранні – публічныя, жорсткія з адзінай мэтай: запалохаць людзей”.
Зачышчаным у Крыме аказалася не толькі інфармацыйнае поле, але і грамадская прастора: паводле новых правілаў перарэгісторацыі, грамадскія арганізацыі не здолелі перарэгістравацца і спынілі дзейнасць.
Але паступова ў Крыме з’яўляецца новы голас.
Наша задача – дапамагчы новай праваабарончай супольнасці, спрыяць умацаванню тых людзей, якія цяпер гатовыя ўзяць на сябе абарону правоў чалавека ў Крыме.
Алег Мацкевіч пабачыў, што цяжкія ўмовы аб’ядноўваюць людзей:
– Я бы сказаў, што адбыўся росквіт грамадскай, сацыяльнай журналістыкі, калі можна было б ужыць да такіх умоваў слова “росквіт”. Людзі карыстаюцца тым, што ў кожным смартфоне ёсць інтэрнэт і магчымасць трансляцыі: яны збіраюцца каля судоў, падтрымліваючы адно аднога.
І новай супольнасці, якая цяпер паўстае ў Крыме насуперак ціску, вельмі важная падтрымка звонку, на думку праваабаронцаў:
– Часта мы чулі ад апытаных: яны пачуваюцца ўсімі кінутымі. Вельмі важна, каб тэма Крыма не сыходзіла з павесткі дня. Бо там, у Крыме, ёсць людзі, якія дагэтуль змагаюцца.
Таццяна Равяка дадала, што новую грамадзянскую супольнасць, якая цяпер нараджаецца на паўвыспе, можна параўнаць з беларускай супольнасцю 20-гадовай даўніны:
– Напрыканцы дзевяностых у нас, беларускіх актывістаў, не было досведа, не было разумення, што рабіць, і магчыма, мы нават былі не вельмі эфектыўнымі. І сёння наша задача – дапамагчы новай праваабарончай супольнасці, спрыяць умацаванню тых людзей, якія цяпер гатовыя ўзяць на сябе абарону правоў чалавека ў Крыме.
Яўгенія Стрыжак, Беларускі дом правоў чалавека
Справаздачу прэзентавалі:
● Таццяна Пячончык, кіраўнік Цэнтра інфармацыі аб правах чалавека (Украіна)
● Кірыл Якімаў, член місіі ў Крыме, прадстаўнік Адукацыйнага Дома правоў чалавека (Чарнігаў, Украіна);
● Алег Мацкевіч, член місіі ў Крыме, прадстаўнік Беларускага Дома правоў чалавека імя Б.Звозскава;
● Мэцью Джоўнс (Matthew Jones), супрацоўнік па міжнароднай адвакацыі Фонда Дамоў правоў чалавека (Швейцарыя, Жэнева)
Мадэратар – Таццяна Равяка, член місіі ў Крыме, прадстаўнік Беларускага Дома правоў чалавека імя Б.Звозскава
